Ücretsiz izin nedir?
Özellikle işçiler için en kafa karıştırıcı konulardan bir tanesi ücretsiz izin hakları. Gerek bu hakkın ne ifade ettiği gerekse nasıl kullanılacağı hakkında işçilerin kafasında çok fazla soru işareti oluşabiliyor. Ücretli ve ücretsiz izin kavramlarının ayırt edilebilmesi ve hangi durumda, ne şekilde kullanılacağının bilinmesi, tarafların haklarının bilincinde olması açısından büyük önem taşıyor.
Ücretsiz izin nedir?
Ücretsiz izin kavramı ve nasıl kullanılması gerektiği ile alakalı bilgi, İş Kanunu’nda tam olarak belirtilmemiştir. 4857 sayılı kanunun 56. ve 74. maddeleri, tüm ücretsiz izinlerin tarafların rızasını gerektirdiği yönünde bilgi içerir. Ancak bu bilgi, daha çok işveren açısından zorunlu koşullar oluştuğunda işçiden alınacak onay ile ilgilidir.
Ücretli izin; işçinin kanuni hakkı olan izin sürelerini kullanırken, emeği karşılığı aldığı ücreti almaya devam etmesi iken; ücretsiz izin bunun tersidir. Yani, ücretsiz izin hakkını kullanan işçi, çalışmadığı süreler içinde ücret almaz. Ücretsiz izne çıkan işçinin, izin süresi boyunca iş sözleşmesi askıya alınır. Bu sürelerde fiilen çalışmadığı gibi maaş da alamaz.
Ücretsiz izin şartları nelerdir?
İş Kanunu ücretsiz izin kazanma koşulları ile ilgili de bir kısıtlama getirmemiştir. Bununla birlikte, uygulamada ücretsiz izin kavramı iki şekilde karşınıza çıkar. Bunlar;
- Eğer ücretsiz izin işveren tarafından teklif ediliyor ise işverenin bunu işçiye yazılı olarak beyan etmesi ve işçiden de yazılı olarak onay alması gerekir. Böyle bir durumda işçi, 6 iş günü içerisinde işverene cevabını belirtmelidir. İşçi, işverenin teklif ettiği ücretsiz izne çıkmayı kabul etmez ise işveren işçiyi buna zorlayamaz. Zorlaması halinde ise işçi haklı sebeple iş akdini feshedebilir. Bu durum da işçi için gerekli şartları sağlamış ise tazminat hakkını doğurur. Bunun dışında işçi ücretsiz izin süresi içinde başka bir iş yerinde çalışırsa, bunu tespit etmesi halinde işveren, iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir.
- Bir diğer durum ise işçinin kendi isteği ile ücretsiz izin hakkını kullanmasıdır. Bu durum kanunda da belirtilmiştir. Bunlar da kendi içinde koşullara ayrılır:
- Yeni doğum yapan bir kadın işçi, 16 aylık (çoğul gebeliklerde 18 ay) ücretli doğum izni hakkını kullandıktan sonra dilerse 6 aya kadar ücretsiz izin hakkını kullanabilir.
- Ücretli izin hakkını iş yerinin bulunduğu bölgeden uzakta kullanacak olan işçi, yolda geçecek olan süreler için 4 gün ücretsiz izin hakkını kullanabilir.
İşçi, ücretsiz izin hakkını kullanmak istediğinde işverene ”ücretsiz izin dilekçesi” vermelidir.
Görüldüğü üzere, ücretsiz izin hakkını ister işçi talep etsin ister işveren talep etsin, mutlaka işçinin onayı olmak zorundadır. İşçi bu hakkını kullanmak istediğinde işveren buna izin vermek mecburiyetindedir.
Yukarıda da belirtildiği üzere, işçi ücretsiz izin süresi içinde maaş alamaz ve SGK primleri de bu dönemde işveren tarafından ödenmez. Sosyal Güvenlik Kurumu’na o işçi için eksik gün bildirimi yapılır. SGK primlerinin yatmadığı sürelerde işçi, sağlık hizmetlerini kullanmaya devam edebilir.
Ücretsiz izin süresi ne kadardır?
Ücretsiz izin kullanımında genel olarak bir sınırlama bulunmaz. Doğum izni sonrasında belirlenen 6 aylık süre ile yol izni için verilen 4 gün olarak belirlenmiş sürelerin dışında kanun özel bir sınırlama koymamıştır. Belirlenen sınırlar da asgari sınırlardır ve taraflar anlaşarak süreyi uzatabilirler. Ayrıca, yine tarafların belirlediği sürede kullanılan ücretsiz izin, süre bitiminde ilaveten tekrar kullanılabilir. Eğer bunu işveren talep ediyorsa, mutlaka işçiden her ilave süre için tekrar yazılı onay almak zorundadır.
İşçinin kullandığı ücretsiz izin süreleri kıdem sürelerine dahil edilmez. Yani, işçi bir kurumda 4 yıl çalışmış ancak son 6 ayında ücretsiz izin kullanmış ise kıdem hesabında toplam 3 yıl 6 ay çalışmış olarak görülür. Bu durum da almaya hak kazanması halinde, kıdem ve ihbar tazminatı miktarlarını etkiler.